شیفت کاری چیست؟
دکتر فرزانه چاووشی
متخصص طب کار ،فلوشیپ طب خواب
دانشگاه علوم پزشکی تهران
شیفتکاری به نوعی از کار اطالق می شود که خارج از برنامه معمول هفت صبح تا پنج بعدازظهر انجام می شود .شیفت
کاری شامل شیفت شیفت کاری امری اجتناب ناپذیر است .بسیاری از صنایع وابسته به شیفت کاری هستند و میلیون ها انسان در مشاغلی که الزمه آن شیفت کاری است مشغول می باشند.شیفت کاری بصورت شیفت های شب ،عصر ،ابتدای صبح و شیفت های چرخشی است.
شیفت کاری در چه مشاغلی وجود دارد؟ بنا بر داده های موجود حدود %02 کارگران در ایالت متحده خارج از ساعات کاری معمول کار می کنند. بیشتر شیفت کاران در مشاغل خدماتی مانند آتش نشانی ،پلیس ،تهیه و صرف غذا ،مراکز بهداشتی -درمانی و حمل و نقل هستند
شیفت کاری چگونه سالمت شما را تحت تاثیر قرار می دهد؟
متاسفانه شیفت کاری ممکن است پیامدهای زیانباری بر سالمت فرد داشته باشد .به گونه ای که بنابر پژوهش های انجام شده تنها %36شیفت کاران(در مقایسه با %98غیرشیفت کاران) اظهار داشتند که برنامه کاری آنها اجازه خواب کافی را به آنان می دهد.
شیفت کاران به میزان چشمگیری کمتر از 3 ساعت در روزهای کاری خود می خوابند .به طور متوسط در طول هفته، ساعات بیشتری را به کار مشغول هستند و حداقل یکبار در ماه رانندگی همراه با خواب آلودگی را تجربه می کنند.
اختلال(خواب) شیفت کاری چیست؟ اختلال (خواب) شیفت کاری بیماری مزمنی است که مستقیما ً با برنامهکاری فرد ارتباط دارد .این اختالل بنابر طبقه بندی بین المللی اختالالت خواب نوعی اختالل “ریتم سیرکادین”است .ساعت سیرکادین درونی بدن پیش برنده فعالیتهای خواب و بیداری می باشد .این ریتم تقریبا منطبق یر ریتم 20ساعته شبانه روزی است .این ساعت درونی می تواند تحت تاثیر
عوامل بیرونی که مهمترین آن نور می باشد ،دچار بهم ریختگی گردد و براساس زمان حضور نور ساعت درونی می تواند دچار تاخیر یا تسریع فاز گردد.
از دیگر عوامل بیرونی می توان به شیفت کاری و مسافرت های با مسافت طوالنی و عبور از بیش از 6عرض جغرافیایی
اشاره کرد .به عبارت ساده تر زمانی اختالل ریتم سیرکادین رخ می دهد که ساعت درونی بدن تمایل به خوابیدن دارد ولی عوامل بیرونی با ایجاد تداخل در این ریتم از طریق مکانیسم های مختلف موجب بهم ریختگی این ریتم شده و منجر به بهم ریختگی و ایجاد اشکال مختلف خواب می گردند.
نشانه های اختلال(خواب) شیفت کاری شامل موارد زیر میشود:
خواب آلودگی بیش از حد درزمانی باید بیداری ،هوشیاری باشید. بیخوابی یا ناتوانی در به خواب رفتن زمانیکه نیاز به خوابیدن دارید .این نشانه به معنای به سختی به خواب رفتن یا بیدارشدن پیش از خواب کافی است.
خوابی که ناکافی باشد یا پس از آن احساس سرزندگی و نشاط نکنید.
اختلال تمرکز، کم انرژی بودن، تحریک پذیری یا افسردگی، اختلال در روابط بین فردی بیشتر افرادی که شیفت کاری دارند برخی از این مشکالت را تجربه خواهند کرد .بعنوان نمونه می توان به بیدارشدن در زمانیکه خواب کمتر از 7الی 8ساعت داشته اند یا احساس خواب آلودگی در محل کاراشاره کرد .این عالیم در افراد مبتلا به اختلال شیفت کاری بصورت مداوم ممکن است وجود داشته و با کار و زندگی شخصی آنها ایجاد تداخل نماید.
اختلال خواب شیفت کاری در اثر شیفت کاری شبانه ،شیفت های چرخشی یا حتی شیفت اوایل صبح بروز می کند .این اختلال ممکن است منجر به محرومیت مزمن از خواب شود به گونه ای که فرد هیچگاه خواب مورد نیاز را نداشته باشد و محرومیت خواب ( ( sleep debtقابل توجه مزمن خواب ،پیامدهای جدی برای سالمت ،بهره وری و ایمنی فرد در بر داشته باشد.
خواب آلودگی بیش از حد و خواب لحظه ای ((Microsleeps بسیاری از شیفت کاران با خواب آلودگی بیش از حد در محیط کار ،زندگی شخصی یا فعالیت های تفریحی دست و پنجه نرم می کنند .این نشانه خواب آلودگی بیش از حد ،فراتر از افت طبیعی هوشیاری است که بسیاری از افراد در طول روز ممکن است تجربه کنند. خواب آلودگی بیش از حد ،یک نشانه پایدار است که با توان کارکردن ،مطالعه نمودن یا شرکت در فعالیت های اجتماعی تداخل می کند. افرادی که بسیار خواب آلوده هستند ،ممکن است خواب لحظه ای ( (Microsleepرا تجربه کنند .خواب لحظه ای ( ( Microsleepبه معنای به خواب رفتن به مدت بسیارکوتاه است.
Microsleepغیر ارادی است و تنها چند ثانیه طول می کشد و می تواند بسیار خطرناک باشد و عواقب جدی من جمله حوادث و سوانح جدی و افزایش خطای انسانی را بهمراه داشته باشد.
خواب آلودگی در محیط کار منجر به تداخل با وظایف فرد شده و تعهدات کاری یا بهره وری فرد را تحت تاثیر قرا رمی دهد. چرتهای با مدت مناسب در طول شیفت یا ساعت های مرخصی( )offبرای افرادی که از این دو نشانه رنج می برند بسیار سودمند است. یکی از مشکلات دیگر این است که هنگامیکه فرد شب در محل کار خود است مواجهه با نور ترشح مالتونین را در او سرکوب میکند .مالتونین مادهای است که بصورت طبیعی در شب ترشح میشود .کسانیکه شیفتکاری شبانه یا شیفتکاری چرخشی دارند ،اغلب اوقات به اندازه کافی نمیخوابند و به این ترتیب محرومیت از خواب طوالنی مدت برای سلامت آنها پیامدهای زیانباری را در برخواهد داشت .همچنین شیفتکاری ،ریتمهای سیرکادین بدن را بهم میریزد و باعث میشود این ریتمها همزمانی خود را با محیط بیرون بدن و یا چرخههای رفتاری از دست بدهند. عملکرد فرد (تاثیر اختالل خواب ناشی از شیفتکاری بر عملکرد) اختلال خواب ناشی از شیفتکاری سالمت شما و عملکرد و ایمنیتان در محل کار را تحت تاثیر خود قرار میدهد. بهره وری عملکرد شما ممکن است به چندین علت تحت تاثیر قرار گیرد .شیفتکاران میزان خواب شان نسبت به روزکاران کمتر بوده و این مسئله ،به تدریج میتواند در طول زمان میزان قابل توجهی محرومیت از خواب (Sleep Debt) را برای فرد در پیداشته باشد.
چنانچه کار شما در شب است :شما در این حالت بر خالف ساعت بیولوژیکی بدن خود عمل میکنید .ساعت بیولوژیک بدن بصورت طبیعی شما را به طرف هوشیاری کمتر و خواب در طول ساعات شبانهروز سوق میدهد .هر دوی این فاکتورها می توانند زمان واکنش شما را کندتر کند .در این حالت شما ممکن است به سرعت فکر نکنید یا پاسخدهی و حل مسئله شما سریع نباشد. تمرکزتان ممکن است کاهش یابد و برای شما تمرکز دقیق و ادامه یک وظیفهکاری با دقت ،سختتر شود .مطالعات نشان میدهند که در طول شب زمان واکنش کندتر است و خطاهای بیشتری رخ میدهد.