خواب سالم، یکی از ارکان اصلی سلامت جسمی و روانی است؛ با این حال، اختلالات خواب اغلب تشخیص داده نمی‌شوند و یا نادیده گرفته می‌شوند. پزشکان خانواده، به‌عنوان اولین نقطه تماس بیماران با نظام سلامت، نقش مهمی در شناسایی اولیه و هدایت درمان اختلالات خواب دارند. غربالگری مؤثر توسط این پزشکان می‌تواند موجب کاهش بار بیماری، بهبود کیفیت زندگی و پیشگیری از عوارض جدی شود.

 

•آپنه انسدادی خواب (OSA)

•بی‌خوابی مزمن

•نارکولپسی و خواب‌آلودگی بیش‌ازحد روزانه

•سندرم پای بی‌قرار (RLS)

•اختلالات ریتم شبانه‌روزی خواب (مانند اختلال شیفت‌کاری)

 

۱. شناسایی علائم هشداردهنده در شرح‌حال بالینی

•خواب‌آلودگی روزانه، چرت زدن‌های ناخواسته، خروپف شدید، وقفه تنفسی هنگام خواب (توصیف‌شده توسط همراه)

•مشکل در به خواب رفتن یا بیدار شدن مکرر

•خستگی مزمن، اختلال در تمرکز یا تغییرات خلقی

•سردردهای صبحگاهی یا خشکی دهان

 

۲. استفاده از ابزارهای غربالگری ساده

•استفاده از پرسشنامه‌های معتبر مانند:

•پرسشنامه STOP-BANG (برای آپنه خواب)

•Epworth Sleepiness Scale (برای سنجش خواب‌آلودگی روزانه)

•ISI (شاخص شدت بی‌خوابی)

 

۳. آموزش و مشاوره به بیماران

•توضیح اهمیت خواب و سبک زندگی سالم برای بهبود کیفیت خواب

•بررسی تاثیر داروها، مواد محرک (مانند کافئین یا نیکوتین) و عوامل روانی

•توصیه بهداشت خواب (Sleep Hygiene)

 

۴. ارجاع به پزشک متخصص خواب یا تست پلی‌سومنوگرافی

•در صورت وجود نشانه‌های شدید یا مقاوم به درمان اولیه

•پیگیری روند درمان در بیمارانی که نیاز به CPAP یا دارودرمانی دارند

 

۵. پیگیری و مدیریت اختلالات مزمن

•پایش منظم بیماران مبتلا به آپنه خواب یا بی‌خوابی

•تعامل با روان‌پزشکان، نورولوژیست‌ها و کلینیک‌های خواب در چارچوب مراقبت تیمی

 

•بسیاری از بیماران اختلالات خواب خود را به‌عنوان بیماری نمی‌شناسند و فقط از خستگی یا اضطراب شکایت می‌کنند.

•پزشکان خانواده می‌توانند از این شکایات عمومی به عنوان سرنخ‌های بالینی مهم استفاده کنند.

•تشخیص زودهنگام توسط پزشک خانواده، مانع از پیشرفت بیماری و بروز عوارضی چون فشار خون بالا، دیابت، یا افسردگی می‌شود.

 

پزشکان خانواده نقش اساسی در غربالگری، آموزش و مدیریت اولیه اختلالات خواب دارند. با تجهیز آن‌ها به ابزارهای مناسب و ارتقاء آگاهی در این حوزه، می‌توان گامی مؤثر در بهبود کیفیت زندگی بیماران و کاهش هزینه‌های نظام سلامت برداشت. توجه به خواب، به‌عنوان جزئی جدایی‌ناپذیر از مراقبت‌های اولیه، باید در آموزش پزشکی و خط‌مشی‌های سلامت جامعه گنجانده شود.