پاراسومنیا (Parasomnias)
دکتر مجاهده سلمانی
متخصص طب کار ،فلوشیپ طب خواب
دانشگاه علوم پزشکی تهران
منظور از پاراسومنیا ،پدیده های حرکتی یا کلامی یا تجربی است که با خواب فرد در ارتباط است(شروع خواب ،حین خواب یا بالفاصله بعد از بیداری) بسیاری از افراد حداقل یکی از اختالالت پاراسومنیا را در طی عمرشان تجربه کردهاند و یا در اطرافشان افرادی را میشناسند که از این اختلاالت رنج میبرند. در ادامه این مطلب خالص های از عالئم و نشانههای بعضی از این اختالالت به همراه چگونگی برخورد با آنها را مورد بحث قرار میدهیم.
راه رفتن در خواب:
اگر فرد در حالی که خواب است از رختخواب بلند شده و راه برود دچار اختلال راه رفتن در خواب میباشد .در اکثر مواقع فرد قبل از راهرفتن در بستر مینشیند و به اطراف نگاه میکند .در این حالت با اینکه چشمان فرد باز است ،نسبت به اتفاقات اطرافش هوشیاری ندارد و بیدارکردن وی بسیار سخت است .اگر هم فرد بیدار شود خیلی گیج است و کارهایی که انجام داده است را به یاد نمی آورد. ممکن است فرد راهرفتن ساده حین خواب داشته باشد و یا حتی بعضی از فعالیت های روزمره را انجام دهد .جا به جاکردن مبلمان یا باالرفتن از پنجره و در موارد نادری فرد سوار اتومبیل شده و حتی مسافت طوالنی رانندگی کرده است.
وحشت شبانه:
یکی از مشکالت شایع حین خواب که خانواده را خیلی نگران میکند وحشت شبانه است .در این حالت فرد روی رختخواب مینشیند و با جیغ و فریاد باعث بیدارشدن دیگران میشود .چشمان فرد باز است ولی هوشیار نیست .بسیار ترسیده است و تعریق و تنفس تند دارد .فرد از رختخواب بیرون میپرد و ممکن است اشیاء را پرتاب کند و به خود یا دیگران آسیب برساند.
در این حالت فرد به سختی از خواب بیدار میشود و اگر بیدار شود گیج است .در اکثر اوقات بعد از بیدارشدن فرد چیزی را به یاد نمی آورد و یا ممکن است قسمتهای کمی از یک رویا را بازگو کند :وحشت شبانه بیشتر در 1/3ابتدای شب رخ میدهد .این عارضه در بچهها شایع است و حدود %6/5کودکان به آن مبتال هستند .دختران و پسران به یک نسبت درگیر این بیماری میشوند .شروع آن بین سن 4-12سالگی است .اغلب کودکانی که وحشت شبانه دارند سابقه صحبت کردن در خواب و راهرفتن در خواب را نیز دارند .در بالغین شیوع وحشت شبانه خیلی کمتر است( . )%2/2این بیماری نیز جزء ژنتیکی و فامیلی قوی دارد.
در بالغین اگر سابقه اختالل دو قطبی ،اختالالت افسردگی و یا اختالالت اضطرابی وجود داشته باشد وحشت شبانه در آنها شایعتر است .ولی در بچه ها کمتر با اختالالت روحی – روانی ارتباط دارد. عوامل تشدیدکننده آن مانند موارد ذکر شده برای رفتن در خواب میباشد. وحشت شبانه در بچه ها اغلب بعد از 11سالگی برطرف میشود ولی بالغین نیاز به بررسی توسط متخصص خواب دارند تا در صورت اختلال همراه تشخیص و درمان شوند.
فلج خواب:
گاهی اتفاق میافتد که در شروع به خواب رفتن و یا هنگام بیدارشدن از خواب ،فرد بیداراست ولی قادر به حرکت دادن بدن خود نیست ،به این حالت فلج خواب میگویند. فلج خواب میتواند یکی از نشانههای نارکولپسی(نوعی اختالل خواب با خواب آلودگی بیش از حد روزانه) باشد .در غیاب سایر عالمتهای نارکولپسی به این عارضه فلج خواب ایزوله میگویند .در طی فلج خواب ممکن است فرد قادر به صحبت کردن نباشد ،نتواند اندامها و بدن و سر را تکان دهد ولی تنفس وی نرمال است.
فرد کامالً هوشیار است و میداند در اطراف چه اتفاقاتی رخ میدهد .اگر کسی فرد را در این حالت تکان دهد یا با وی صحبت کند به حالت نرمال برمیگردد .گاهی با تالش زیاد فرد برای حرکت دادن خود ،فلج خواب خاتمه مییابد .این حالت برای فرد ترسناک و اضطراب آور است ولی هر بار فقط چند ثانیه یا چند دقیقه طول میکشد .فلج خواب از سن 11سالگی به بعد رخ میدهد ولی در دهه 2یا 3شایعتر است(و اولین بار در حدود 14-11سالگی رخ میدهد) .این اختالل خطری برای فرد ندارد و حتی اگر سایر عالئم نارکولپسی وجود داشته باشد ،مشکلی برای فرد ایجاد نخواهد کرد .عالئم دیگر نارکولپسی ،خواب آلودگی شدید روزانه به همراه حملات ناگهانی خواب در طی روز و خواب مختل در طی شب می باشد .یکسری از عوامل باعث افزایش بروز فلج خواب میشوند مثل کمبود خواب ،برنامه خواب متغیر ،استرس روحی – روانی ،به نظر میرسد وقتی فرد به پشت میخوابد فلج خواب بیشتر اتفاق می افتد.